Skarszyn

Nazwę wsi poświadczają dokumenty: Skarsino, Skarsyn, Scharzyn, Skarsine Scharschyn Skarzyn, Skarsine, potem Sauerbrunn, a po 1945 r. – Skarszyn. Pochodzenie tej nazwy jest nieznane. Natomiast nazwa wsi Sauerbrunn nawiązuje do odkrytych na obszarze Skarszyna źródeł kwaśnej wody.

Osadnictwo na tym terenie sięga czasów kultury przeworskiej i wczesnego średniowiecza. W średniowieczu była to wieś rycerska na prawie polskim, która przekazywała dziesięciny na rzecz opactwa św. Wincentego we Wrocławiu. Potwierdza to dyplom z 1253 r. Klasztor ten ufundował Piotr Włostowic, pierwszy znany właściciel Trebnichy, klucza dóbr skupionych wokół Trzebnicy. W XIII w. obok wsi, na wypalonej część lasu, założono folwark. W latach 1750-1826 został on zlikwidowany i zastąpiony nowym. W ostatniej ćwiartce XIX w. folwark ten przebudowano.

Na terenie folwarku musiała istnieć siedziba właściciela Skarszyna, która po przejęciu dóbr przez zamożne rody mające swe rezydencje w innych majątkach utraciła dawne znaczenie. Nowy, obecny pałac zbudowano w 1820 r. w stylu neoklasycznym. Budowli towarzyszył podjazd do pałacu i ozdobny ogród w formie gwiaździście wytyczonych, krótkich alej, które dwustronnie obsadzono drzewami. Obecna zabudowa folwarku pochodzi z latach 1880-1900. Areał majątku wynosił nie całe 500 ha.

Natomiast wieś, w XVIII i XIX w. była niewielka. Przeważały gospodarstwa zagrodnicze. Łączny areał wynosił 47 ha. Domów, w 1845 r. było 44, a 60 lat później 32. W tych latach żyło w nich 394 mieszkańców, a później 161. Zabudowa wsi była skromna i dość rzadka. W Skarszynie były 2 młyny, karczma, browar, cegielnia, 8 warsztatów tkaczy, a w 1926 r. zakład przetwórstwa zboża i lnu.

Do zabiegów leczniczych wykorzystywano miejscowe borowiny i wody mineralne, a także zalecano spacery po zalesionych wzgórzach, kąpiele słoneczne i pławienie się w błotnistym strumieniu. Kuracja przebiegała pod opieką lekarzy.

Uzdrowisko w Skarszynie, choć utraciło swoją świetność wraz ze śmiercią twórczyni kurortu, hrabiny v. Reuss, funkcjonowało do przełomu XIX i XX w. Do roku 1776 było modnym i atrakcyjnym miejscem rekreacyjnym dla kuracjuszy, zarówno arystokracji, szlachty jak i bogatego mieszczaństwa. W 1776 r. na Winnej Górze urządzono od nowa park zdrojowy w stylu angielskim. Na stoku wzgórza założono winnicę z tarasem, do którego prowadziły schody ozdobione rzeźbą figuralną. Wyznaczono też dwa punkty widokowe.

Obecnie pozostałościami po dawnym uzdrowisku są tylko relikty parku zdrojowego na Winnej Górze. Zabudowa kurortu nie przetrwała pierwszej wojny światowej. Obecnie o istnieniu kurortu w Skarszynie zaświadczają rysunki ww. rysowników i zachowane pocztówki.

O Skarszynie było głośno także z powodu krzyża pokutnego, który stoi do dzisiaj tuż przy drodze prowadzącej ze Skarszyna do Łoziny, na niewielkim pagórku pod okazałym platanem. W 1800 r. została opublikowana najstarsza rycina ukazująca krzyż pokutny, na której widnieje krzyż ze Skarszyna. Natomiast w 1830 r. na łamach wydawanej we Wrocławiu „Śląskiej Gazety Prowincjonalnej” ukazała się informacja o tym krzyżu.