Nowy Dwór

Wieś położona 1,7 km na północ od Trzebnicy. Jej nazwa ewaluowała. Poświadczają to dokumenty począwszy od XIII w.: Nova Curia, Novidvor, Newhoff, a od 1785 do 1945 r. – Neuhof, następnie Nowy Dwór.

Nazwa wsi, zarówno polska jak i niemiecka, dawniej oznaczała osobne dworzyszcze, gospodarstwo powstałe w polu lub w lesie.

Posiadłość ziemska, na której powstała wieś, pierwotnie była własnością książęcą. W 1203 r. książę Henryk Brodaty nadał ją ufundowanemu przez siebie opactwu cysterek w Trzebnicy. Mniszki założyły tu folwark – Nova Curia. Gospodarstwo to zostało wymienione już w akcie z 1236 r. Jednak dokument ten jest falsyfikatem. Folwark powstał później. Jego istnienie potwierdził dopiero dyplom z 1266 r. Wymienia go również urbarz klasztorny z 1410 r. W dobrach trzebnickich mniszki posiadały wówczas m.in.: 16 wsi i 7 folwarków, w tym folwark w Nowym Dworze. W 1416 r. Bolka, ksieni opactwa otrzymała od księcia oleśnickiego zgodę na stosowanie praw niższego i wyższego sądownictwa na terenie podległych klasztorowi dóbr. Prawom tym podlegał także majątek nowodworski. Na temat dalszych losów tej majętności źródła milczą. Wiadomo, że w 1753 r. należała do opactwa.

Po kasacji klasztoru w 1810 r. folwark przeszedł na własność skarbu państwa pruskiego.

W 1917 r. dzierżawę przejął Erich Stümpel, dotychczas plenipotent Richarda Merkela w Sulisławicach. Wówczas zaczął się proces łączenia przysiółków i enklaw z pierwotnymi dobrami. Powiększony dwukrotnie majątek ponownie przejął skarb państwa. Folwark w Nowym Dworze, obok majątku w Cerkwicy, był największym gospodarstwem rolnym na terenie obecnej gminy.

Wieś nie posiadała określonego układu dróg. Analiza mapy z 1753 r. wskazuje, że folwark wraz ze wsią powstał nad strumieniem wypływającym z Szerokiej Góry, która rozdzielała dobra trzebnickie od włości Nowego Dworu. Wieś wtedy liczyła12 zagród, które były usytuowane w pobliżu folwarku po obu stronach strugi. Zabudowania gospodarcze majątku klasztornego ustawione były w czworobok z siedzibą zarządcy pośrodku. Obok majątku przebiegała droga z Trzebnicy, która koło folwarku rozwidlała się w kierunku Brzykowa i Małuszyna. We wsi był wiatrak i cegielnia.

Około 1785 r., nad strumieniem przy drodze do Brzykowa, powstały dwa młyny wodne. W 1845 r. we wsi było 20 zagród. Łączna liczba mieszkańców wsi i folwarku wynosiła 189 osób. Wtedy istniał też browar, gorzelnia oraz kierat. W 1905 r. gospodarstw chłopskich było już tylko 12, a żyło w nich 43 ludzi. Gospodarowali oni na 44 ha ziemi. Natomiast folwark liczył wtedy 290 ha, a mieszkało w nim 73 osoby.

Ogromne znaczenie dla rozwoju folwarku rolnego miało otwarcie w 1898 r. linii kolejki wąskotorowej, której trasa przebiegała przez Nowy Dwór. Dzięki niej łatwiej było transportować płody rolne i wyroby przemysłu wiejskiego do miasta. Wytwarzano tu nie tylko produkty zbożowe i gorzelniane, ale także płatki ziemniaczane oraz cegły. W 1928 r. Erich Stümpel otrzymał zgodę na prowadzenie destylarni.

W 1874 r. w. Nowym Dworze powstała siedziba urzędu rejonowego dla 8 gmin wiejskich: Księginice, Kobylice, Małuszyn, Nowy Dwór, Trzebnickie Młyny i Sulisławice oraz majątków rolnych w Nowym Dworze i Sulisławicach. W 1945 r. do tego rejonu należały już tylko 4 gminy: Nowy Dwór, Ligota Trzebnicka, Księginice i Kobylice.

Szkoły we wsi nie było. Dzieci pobierały nauki w szkole protestanckiej lub katolickiej w Trzebnicy. W Radzie Szkolnej zasiadało dwóch przedstawicieli wsi. Podobnie w Zarządzie Szkoły Katolickiej. W 1913 r. byli to: Stümpel i Rindfleisch z Nowego Dworu. Natomiast wierni, zarówno ewangelicy jak i katolicy mieli swoje parafie w Trzebnicy.

Nieodłącznym elementem w krajobrazie wsi jest krzyż przydrożny na końcu wsi, znajdujący się po lewej stronie drogi, od strony Trzebnicy. Jego historia sięga przynajmniej końca XVIII w. Mówią o nim stare mapy Trzebnicy i jej okolic.

Jako ciekawostkę należy dodać, że mieszkańcy Nowego Dworu – 16.01.1931 r. – byli świadkami pierwszego przelotu samolotu z Trzebnicy do Nowego Dworu. Krążył on nad miejscowym majątkiem. Dobrze jest także wiedzieć, że dawni mieszkańcy wsi, leżące najbliżej osady wzgórze, po lewej stronie, od strony Trzebnicy, nazywali „Spitze Berg” (Szpiczasta Góra).